Ülkelerin gelişmişlik değerleri ile ekonomik güçleri aynı şey değildir. Onlarca zengin ülkenin dünyada esamisi okunmazken ve dünya genelinde profili çok kötü tanımlanırken, birçok orta gelirli ülke dünya siyasetinde hem etkin hem de güçlü profillidir. Gelişmişlik o kadar geniş bir kavramdır ki, ülkenin demokrasisin ve adalet sisteminin gücünden, yönetim şeffaflığına, eğitim sisteminden, sağlık sistemine ve hatta kitap ve gazete okuma oranından, vergi ödeme oranına kadar onlarca kriter içerir.
Ülkelerinin ekonomik kalkınmalarında hiç kuşkusuz ki, yeraltı zenginlikleri önemli yer tutmaktadır. Biz bugün burada ülkemizin en önemli yeraltı zenginliklerinden birisi olan “Bor” ile dünyanın en önemli yer altı zenginliklerinden olan “petrolü” mukayese edeceğiz.
Burada şunu ifade etmeliyim ki, her ne kadar bor çok önemli bir malzeme olsa da “bor madenleri, trilyon dolar” gibi efsaneler reel değildir. Öncelikle talep yönlü incelersek, 2018 yılında tüm dünyanın bor tüketimi 4 milyon tondur. Bunun %59’u zaten Türkiye tarafından karşılanmaktadır. Yani toplam 2.4 Milyon ton bor ihracat yapılmıştır. Net ifade etmek mümkündür ki, Türkiye dünya bor pazarını elinde tutmakta ve yön vermektedir.
Fiyat yönlü incelemek gerekirse, 2018 yılında bor için ton başına yaklaşık 422 dolar bir fiyat oluşmuştur. Aynı dönemde 1 ton petrol de yaklaşık 455 dolardır. Yani aslında bor ve petrol arasında fiyat bakımından ciddi fark oluşmamıştır. Türkiye’nin 2018 yılında bor ihracatının getirisi 1.013 Milyar dolardır.
Peki neden petrol ülkeleri yüksek gelir grubunda iken petrol ile yaklaşık aynı değerde olan borda dünya pazar lideri Türkiye yeraltı zenginliklerini ekonomik olarak hissedemiyor? İşte tam burada arz-talep kanunu önümüze çıkıyor. Bor için tüm dünyada talep 4 Milyon ton iken, sadece Türkiye’nin petrol talebi 38 milyon tondur. Bir diğer ifade ile tüm dünyanın bor ihtiyacını karşılıyor olsak bile toplam gelirimiz 1.688 Milyar dolar civarında olacaktır. Bu rakam 2018 yılında elde ettiğimiz turizm gelirlerimizin 29,5 milyar dolar olduğu düşünülürse, pek büyük sayılmayacaktır. Yani bor için dünya pazarı, ekonomik terminoloji ile “talep miktarı” petrole göre çok dardır. Basit bir anlatım ile 5 TL’ye 20 elma satan Ali 100 TL kazanırken, 4TL’ye sadece 5 armut satan Veli 20TL kazanabilmektedir. Fiyatlar yakın ancak talepler farklıdır.
Ne yapılmalı?
Türkiye, yerelde ve dünyada bor üzerine araştırmaları teşvik etmeli, bor ihtiyacını arttıracak yeni teknolojiler bulunmasını sağlamalıdır. Yani bor üzerine bilimsel araştırmalar yapmalı, yaptırmalıdır. Deterjan, ilaç vb ürün geliştirmelerden ziyade talep esnekliği düşük ve bora mecbur teknolojiler geliştirilmelidir. Mesela dünya petrol tüketiminin en büyük kalemi “araç yakıtı” kalemidir. Günümüzde çok kısmi olarak “elektrikli araç” yapılmış olsa da, pazarın tek hakimi petrol türevi tüketen araçlardır. Talep esnekliği son derece düşük, ihtiyaç ise her geçen gün artmaktadır. Bu alandaki her dolarlık yatırım, karlı ve geri dönüşlü olacaktır. Türkiye’nin bor rezervi 3,3 Milyar ton ’dur ve dünya rezervinin 73%’sine tekabül etmektedir. Eğer bor pazarını yıllık 20 Milyon ton civarına çıkartacak teknolojiler bulunabilir ise, Türkiye’nin bu gelişmelerden geliri yaklaşık 5 milyar dolar olacaktır. Bu talep artışı, arz-talep kanunu gereği fiyatı da yukarı çekeceği düşünülürse bu gelir 7 – 8 Milyar dolar civarında oluşacaktır. 2019 yılında Türk bankalarının kullandığı kısa vadeli borç miktarının 6,8 Milyar dolar olduğu düşünülürse, bu gelir önemli bir kalem olabilir. Yukarıda da belirttiğim gibi tek başına bor Türkiye ekonomisini uçuramaz veya Türkiye’yi dünyanın zenginler ligine sokamaz. Ancak çok daha büyük gelirler elde ederek hem maddi kazanç hem de talep esnekliği düşük kritik bir ürün olursa, büyük politik güç sağlayabilir.
Yazının sonuna bir de ilginç not eklemek istiyorum. Bir Türk vatandaşı, bir Türk firması olan ETİ Madenlerinden bir Türk madeni olan Boru ihracat yapmak isterken neden bir Finlandiya firmasına yönlendirilir ki?
